BAG-ONG HAGIT (Sugilanon)

NAKAHUKOM si Nestor nga mopahulay. Gibati na ug kakapoy ang iyang mga tiil. Taas-taas na man god ang iyang nabaklay.

Milingkod siya ibabaw sa batong bantilis. Sa iyang nahimutangan, maaninag na niya ang kampanaryo sa simbahan ni Sr. San Roque, timailhan nga hapit na siya moabot sa sentro sa lungsod. Si Padre Roberto ang iyang tuyo. Gusto niyang magpatabang sa pari sa iyang tinguha pagbalik sa sabakan sa balaod.

“Hapit na gyod ko moabot,” niya pa sa hilom. May gikuot siya sa ilang dalang bag—ang plastic bottle nga may sulod nga tubig. Mitungab siya aron matambalan ang iyang kauhaw. Naumog ang iyang kamisin sa singot. Busa iya kining gihukas ug gilubagan. Kon gisalod pa ang pinuga nga singot, seguro moabot kinig tulo ka baso. Mikuha siya ug laing t-shirt sa iyang bag ug nag-ilis. Dayon gianinaw niya ang palibot. Mingaw. Walay nagtikawtikaw.

Dili unta si Nestor mobalik sa sabakan sa balaod. Apan daw gikapoy na siya sa pagtago-tago sa kalasangan ug kabukiran. Wala silay saktong pinuy-anan ug pagkaon. Sa kanunay, sa ilalom lang sa kakahoyan sila mopahulay panahon sa gabii. Ug usahay, sigarilyo lang ug tubig ang ilang ipaniudto. Busa kutoy kanunay ang ilang mga tiyan. Ingon niana kapait ang ilang pakigbisog batok sa kagamhanan. May koleksiyon unta sila gikan sa revolutionary tax apan wala silay mapalit sa lasang! Lud-on na usab siyang mopatay ug tawo. Dili na maihap ang gipangtiklo ni Nestor nga mga sundalo, pulis ug mga tawong nakasala sa katilingban. Oo, dili na gyod maihap tungod kay sa wala pa siya nahimong Kumander Nestor, usa man siya ka sinaligan sa Liquidation Squad sa Central Committee sa kalihokan. Lakip sa iyang gipangpatay mao ang mga politiko nga nagdumili paghatag og revolutionary tax.

“Kon moampo ka Komander, ikaw lang seguro. Amo lang ipadayon ang atong kawsa,” matod ni Ka Bruno, ang iyang tuong kamot nga maoy iyang gibinlan sa kaakohan pagdumala sa ilang panon, sa dihang gisugilon niya ang iyang nakab-ot nga hukom.

“Salamat nga hisabtan ko ninyo, mga kauban,” tubag ni Nestor, bugnaw ug tulukibon.
Busa nag-inusara lamang si Nestor karon sa iyang pagtugbong sa lungsod.

Klasmeyt sa kolehiyo sila si Nestor ug Padre Roberto. Kauban sila sa debating team sa unibersidad diin sila nagtungha. Human sa gradwasyon, mipadayon si Roberto sa seminaryo. Apan si Nestor kalit lang nahanaw. Diay nagpabukid, miipon sa mga tawong nakig-away sa gobyerno.

Bug-at ang rason sa iyang pag-abin sa mga rebelde ug pagsagop sa idolohiyang komunista. Gipatay man god sa mga sundalo ang iyang igsoong lalaki.

Nagsingabot ang pista sa ilang baryo niadtong tungora. May bayle matag Sabado sa gabii. Ang iyang manghod nga si Arnel ug ang opisyal sa army detachment sa ilang dapit nagkaabot sa pagpadayag sa ilang gugma sa usa ka babaye. Apan si Arnel ang gipalabi sa dalaga hinungdan nga nasuko kaniya ang hepe sa mga sundalo ug gipapatay sa iyang mga kauban. Dili makataronganon ang resulta sa imbestigasyon nga gihimo sa kapolisan. Ilang gipagawas nga ang iyang manghod maoy misulong sa mga sundalo ug igo lang sila sa pagpanalipod.

Nasayod si Nestor kon unsa ang tinuod. Busa gisakitan siya sa resulta sa maong imbestigasyon nga maoy nagtukmod kaniya pagpabukid. Gipugngan siya sa iyang mga gikinakan, apan wala na gayod siya magpahawid. “Bugtian nilag kinabuhi ang imong kamatayon, Dodong Arnel.” Kini ang saad ni Nestor ibabaw sa lubnganan sa iyang manghod.

Sa bukid, pulos malamposon ang mga misyon nga gisangon sa kalihokan kang Nestor. Busa wala madugay nahimo siyang Komander.

Ug tungod sa kadaghan sa iyang napatay, dili gayod kapugngan nga usahay hasolon ang iyang tanlag. Dihay panahon nga sa iyang pagpahulay sa gabii, mokalit lang siyag timbakuwas. Diay iyang madamgohan ang iyang gipangpatay. Nakita niya ang kalag sa iyang mga biktima nga nagtulisok kaniya.

Maayo segurog mo-surrender nalang ko, nakahukom siya. Ug wala mobabag ang iyang mga kauban.

Sa iyang pagpanamilit kaganiha, pulos luhaan ang ilang mga mata. Nahisama na man god sila ingon nga managsoon. Apan wala silay mahimo. Nakahukom na si Nestor nga mobalik sa sabakan sa balaod. Sa wala pa siya mobiya, gitagsa-tagsa niyag gakos ang iyang mga kauban.

“Hinaot unta nga molampos kamo, mga kauban, sa inyong mga tinguha. Adto na ko. Sige lang kay kon magkinaunsa, mobalik ko dinhi sa bukid.” Mao kadto ang kataposang mga pulong nga nalitok ni Nestor sa dayon niyang biya sa iyang panon.


MAY kisaw nga nabati si Nestor didto sa daplin sa bato nga iyang gilingkoran. Nakurat siya. Iya kining gilili. Ug maoy iyang nakita ang baki nga nag-ayam sa mga talapan ug alindanaw.
Gitan-aw ni Nestor ang iyang relo de pulso. Alas singko y medya na sa kabuntagon. Banagbanag na. “Morag panahon na nga moaginod ko.” Ug mipadayon siya. Nagpunay siyag taghoy-taghoy ug kanta-kanta samtang naglakaw.

Apan kalit lang nga nahitalunong si Nestor. Didto sa unahan, may nakita siyang checkpoint. Oo, checkpoint sa military. Moatras unta siya ug mobalik sa agi apan ulahi na ang tanan. Nakit-an na siya sa mga sundalo. Busa mipadayon na lamang siya. Gibati siyag kakulba, apan wala kini niya ipakita. Nagpabiling kalma ang iyang bayhon. Pag-abot niya sa checkpoint, gisita dayon siya sa mga sundalo.

“Asa man ka paingon, Brod?,” gipangutana si Nestor sa usa sa mga sundalo, isog ang tingog niini.
“Diha ras kombento, Sir. May tuyo ko ni Padre Roberto,” tubag ni Nestor.

“Mao ba. Seguro rebelde ka, kay rebelde man sad na si Padre Roberto,” midason ang laing sundalo.

“Ha...dili uy! Bahin sa akong amahan nga himalatyon ang akong tuyo. Gusto man god siyang mangumpisal,” namakak si Nestor.

“Ayna'g pamakak diha,” matod sa mga sundalo, dalang bunlot sa iyang bag.
Ilang gikuling ang bag ni Nestor ug didto ilang nakita ang plastic bottle sa tubig, pipila ka t-shirt ug ang iyang armas nga kalibre 45.

“Unya, unsa man ni?,” matod sa mga sundalo, nga naggunit sa iyang pistola.

“Kuan, Sir, kanang...” Wala na matiwas ni Nestor ang iyang tubag.
Mao na lay iyang nabatyagan ang mga kumo nga naglumba paghagsa sa iyang nawong ug kalawasan.

Nakasinggit si Nestor sa kasakit. Ug nagpanawag ug panabang. Apan walay nakadungog. Ug walay mitabang kaniya. Dili tiaw ang kasakit nga iyang gibati. Nag-agulo siya sa kasakit sa mga bug-og nga iyang nahiagoman.

Human nilag kulata kang Nestor, namalik pagsulod sa ilang detachment ang mga sundalo. Mikamang si Nestor paghinay paingon sa daplin ug misandig sa gamot sa dakong kahoy nga nag-igdal kilid sa dalan.

Didto sa silangan, nakita ni Nestor ang Adlaw nga bag-o lang misubang, puno sa daghang paglaom ug nagdala sa bag-ong hagit.

Nakatulo ang iyang mga luha.....sa kasakit. Midilaab ang iyang kahiladman sa kalagot. Ug mibalik sa iyang panumdoman ang nahitabo ang iyang manghod. Bisan sa kasakit nga gibati sa iyang kalawasan, naningkamot gihapon si Nestor pagtindog.

Ug hinay-hinay, mibaklay siya. Apan lahi na ang iyang girumbo, dili na kadtong kampanaryo sa simbahan ni Sr. San Roque.
____
*This story first appeared in Bisaya, the long-running weekly magazine in Cebuano published by Liwayway Publishing, Inc.